Zgodnie z art. 155¹ Kodeksu pracy, pracownikowi, który kończy u danego pracodawcy zatrudnienie w ciągu roku kalendarzowego, przysługuje urlop proporcjonalny do okresu przepracowanego. Tak samo, jeżeli pracownik rozpoczyna pracę u nowego pracodawcy w ciągu roku, przysługuje mu urlop w wymiarze proporcjonalnym do okresu pozostałego do końca roku (jeżeli pracownik będzie pracował do końca roku lub dłużej) lub do okresu zatrudnienia w danym roku (jeżeli pracownik zakończy pracę przed końcem roku).
Zasada proporcjonalności urlopu odnosi się również do pracowników powracających w roku kalendarzowy do pracy po:
- urlopie bezpłatnym,
- urlopie wychowawczym,
- okresie odbywania służby wojskowej, a także przeszkolenia wojskowego albo ćwiczeń wojskowych,
- tymczasowym aresztowaniu,
- odbywaniu kary pozbawienia wolności,
- nieusprawiedliwionej nieobecności w pracy.
W sytuacji, gdy po naliczeniu urlopu pracownik w ciągu roku będzie nieobecny ze względu na którąś z wyżej wymienionych przyczyn, należy urlop proporcjonalnie pomniejszyć, chyba że przed tym okresem urlop zostanie wykorzystany w wyższym wymiarze.
Urlop proporcjonalny jest liczbą godzin urlopowych, jaką musi wykorzystać pracownik w okresie swego zatrudnienia. Jeżeli z tego uprawnienia nie skorzystał – przysługuje mu ekwiwalent urlopowy na zakończenie zatrudnienia. Ekwiwalent ten obliczany jest także w oparciu o ustalony przez pracodawcę wymiar urlopu proporcjonalnego.
Jak ustalić urlop proporcjonalny?
Przy ustalaniu urlopu proporcjonalnego pracodawca ma obowiązek pamiętać o wymiarze urlopu wypoczynkowego, który przysługuje pracownikowi w danym roku. Zasada przyznawania urlopu proporcjonalnego zakłada otrzymanie urlopu w wymiarze, który odpowiada okresowi zatrudnienia u danego pracodawcy i oznacza, że pracownik traci prawo do urlopu odpowiadającego okresowi bez zatrudnienia.
Podanie wymiaru rocznego urlopu przysługującego danemu pracownikowi rzutuje bezpośrednio na wymiar urlopu proporcjonalnego. Aktualne przepisy KP (art. 154 § 1 KP), przewidują dwa wymiary urlopu:
- 20 dni – jeżeli pracownik jest zatrudniony krócej niż 10 lat;
- 26 dni – jeżeli pracownik jest zatrudniony co najmniej 10 lat.
Przy ustalaniu podstawowego wymiaru urlopu pracodawca musi brać pod uwagę:
- wszystkie dotychczasowe i zakończone okresy zatrudnienia (okresy zatrudnienia ustala się na podstawie przekazanych przez pracownika dokumentów, w szczególności świadectw pracy);
- udokumentowane okresy zatrudnienia za granicą, w tym także u pracodawców zagranicznych; (zgodnie z art. 86 ust. 1 ustawy o promocji zatrudnienia i instytucjach rynku pracy, udokumentowane okresy zatrudnienia przebyte za granicą u pracodawcy zagranicznego są zaliczane do okresów pracy w Rzeczypospolitej Polskiej w zakresie uprawnień pracowniczych),
- okresy pobierania nauki wskazane w art. 155 § 1 KP.
W przypadku zaliczania okresów nauki, obowiązują następujące zasady:
1) okresy nauki nie sumują się, przyjmuje się w praktyce okres nauki odpowiadający nauce w szkole najwyższego poziomu ukończonej przez danego pracownika,
2) jeżeli pracownik pobierał naukę w czasie zatrudnienia, do okresu pracy, od którego zależy wymiar urlopu, wlicza się bądź okres zatrudnienia, w którym była pobierana nauka, bądź okres nauki, zależnie od tego, co jest korzystniejsze dla pracownika (art. 155 § 2 KP),
3) zaliczeniu podlega przewidziany programem nauczania czas nauki, przy czym KP przewiduje maksymalne okresy zaliczane do stażu pracy.
Maksymalne okresy nauki zaliczone do stażu pracy, wg. rodzaju ukończonych szkół:
- 3 lata – zasadnicza lub innej równorzędna szkoła zawodowa (aktualnie szkoła branżowa I stopnia);
- 5 lat – średnia szkoła zawodowa, średnia szkoła zawodowa dla absolwentów zasadniczych (lub równorzędnych) szkół zawodowych (aktualnie także szkoła branżowa II stopnia albo technikum);
- 4 lata – średnia szkoła ogólnokształcąca;
- 6 lat – szkoła policealna;
- 8 lat – szkoła wyższa.
Urlop proporcjonalny w praktyce
Przykład 1
Pan Mariusz rozpoczął pracę w nowej firmie od 25 kwietnia 2022 roku. Wymiar urlopu jaki mu przysługuje to 20 dni. Poprzedni stosunek pracy zakończył 20 kwietnia 2022 roku. Były pracodawca naliczył mu urlop do kwietnia wynoszący 7 dni, dlatego w nowej pracy, mimo że rozpoczęła pracę w tym miesiącu, to urlop za kwiecień jej nie przysługuje. Urlop proporcjonalny musimy więc ustalić za okres od maja do końca roku.
Urlop proporcjonalny za 2022 rok wynosi: 20 dni / 12 miesięcy x 8 miesięcy = 13,33
W tym przypadku nie należy zaokrąglać urlopu w górę, ponieważ skoro w poprzedniej pracy pan Mariusz wykorzystał już 7 dni z puli przysługującej jej na ten rok (20 dni), to nowy pracodawca może udzielić mu jeszcze 17 dni.
Przykład 2
Pracownica zatrudniona jest na 2/5 etatu, pracuje w poniedziałki i wtorki w podstawowym wymiarze czasu pracy. Z podstawowego wymiaru przysługuje jej 20 dni urlopu w 2021 r.
Wymiar jej urlopu w roku kalendarzowym wynosi 2/5 x 20 = 8 dni. Godzinowy wymiar urlopu wynosi 64 godzin (8 x 8 = 64 godzin).
Pracownica wnioskuje o 5 dni urlopu wypoczynkowego. Pracodawca wyraził zgodę na urlop.
Pracownicy z przysługującego limitu zostanie odjęte 40 godzin (5 dni urlopu x 8 godzin = 40 godzin), natomiast samej pracownicy nie będzie w pracy przez okres dwóch tygodni oraz jeden dzień przypadający na trzeci tydzień pracy (poniedziałek), według zasady, że urlop jest udzielany na dni przypadające na jego pracę zgodnie z obowiązującym go wymiarem czasu pracy. Pracownikowi pozostanie do wykorzystania jeszcze 24 godziny urlopu.
Przykład 3
Pan Andrzej ma prawo do 20 dni urlopu wypoczynkowego. Od 1 stycznia 2022 r. był zatrudniony na 1/2 etatu, natomiast od 1 lipca wymiar czasu pracy został zwiększony do pełnego etatu. Zakładając, że do końca roku kalendarzowego ten stan nie ulegnie zmianie, określając wymiar jego urlopu w tym roku, pracodawca wylicza wymiar urlopu w następujący sposób:
- w okresie od stycznia do czerwca przysługuje mu 5 dni urlopu:
20 dni x 1/2 x 6/12= 5 dni podstawowego wymiaru,
- za okres od lipca do grudnia przysługuje mu 10 dni:
20 dni x 6/12 = 10 dni
Odp. Podsumowując, pracownikowi przysługuje urlop wypoczynkowy w wymiarze 15 dni.
Przykład 4
1 marca 2022 r. zawarto umowę o pracę na czas nieokreślony na 3/4 etatu z Panem Wojciechem, który uprawniony jest do 20 dni urlopu wypoczynkowego. Jaki wymiar urlopu wypoczynkowego należy się Panu Wojciechowi w 2022 roku?
20 x 3/4 etatu x 10/12 = 12,5 dnia
Panu Wojciechowi należy się 12,5 dnia urlopu wypoczynkowego, który zaokrąglić należy na korzyść pracownika do 13 dni.