Świadczenia z tytułu wypadków przy pracy – podstawy prawne
Rodzaje świadczeń z tytułu wypadków przy pracy oraz warunki nabywania prawa do tych świadczeń zostały określone w przepisach Ustawy z dnia 30 października 2002 roku o ubezpieczeniu społecznym z tytułu wypadków przy pracy i chorób zawodowych, zwanej dalej ustawą wypadkową.
Wypadek przy pracy
Za wypadek przy pracy uważa się nagłe zdarzenie wywołane przyczyną zewnętrzną powodujące uraz lub śmierć, które nastąpiło w związku z pracą:
- podczas lub w związku z wykonywaniem przez pracownika zwykłych czynności lub poleceń przełożonych;
- podczas lub w związku z wykonywaniem przez pracownika czynności na rzecz pracodawcy, nawet bez polecenia;
- w czasie pozostawania pracownika w dyspozycji pracodawcy w drodze między siedzibą pracodawcy a miejscem wykonywania obowiązku wynikającego ze stosunku pracy.
Określone zdarzenie może być zakwalifikowane jako wypadek przy pracy jedynie wówczas, gdy spełnia równocześnie wszystkie cztery warunki podane definicji.
Wyłączenie prawa do świadczeń przysługujących na podstawie przepisów ustawy wypadkowej
Przypadki, w których ubezpieczonemu nie będą przysługiwać świadczenia należne w razie zaistnienia wypadku przy pracy, zostały wskazane w art. 21 ustawy wypadkowej. Oznacza to zatem, że wspomniane świadczenia nie przysługują ubezpieczonemu:
- gdy wyłączną przyczyną wypadków było udowodnione naruszenie przez ubezpieczonego przepisów dotyczących ochrony życia i zdrowia, spowodowane przez niego umyślnie lub wskutek rażącego niedbalstwa;
- który, będąc w stanie nietrzeźwości lub pod wpływem środków odurzających lub substancji psychotropowych, przyczynił się w znacznym stopniu do spowodowania wypadku.
Zgodnie z art. 21 ust. 3 ustawy o ubezpieczeniu społecznym z tytułu wypadków przy pracy i chorób zawodowych:
Jeżeli zachodzi uzasadnione przypuszczenie, że ubezpieczony znajdował się w stanie nietrzeźwości, pod wpływem środków odurzających lub substancji psychotropowych, płatnik składek kieruje ubezpieczonego na badanie niezbędne do ustalenia zawartości alkoholu, środków odurzających lub substancji psychotropowych w organizmie. Ubezpieczony jest obowiązany poddać się temu badaniu. Odmowa poddania się badaniu lub inne zachowanie uniemożliwiające jego przeprowadzenie powoduje pozbawienie prawa do świadczeń, chyba że ubezpieczony udowodni, że miały miejsce przyczyny, które uniemożliwiły poddanie się temu badaniu.
Decydujące znaczenie przy odpowiedzi na pytanie, czy pracownikowi przysługują świadczenia z ubezpieczenia wypadkowego, jest zatem ustalenie stanu jego trzeźwości poprzez niezwłoczne badania na podstawie skierowania wystawionego przez płatnika.
Przykłady
Przykład 1
Pracownik uległ wypadkowi przy pracy. Świadek zdarzenia zeznał do protokołu, że w jego ocenie pracownik zachowywał się tak, jakby był w stanie nietrzeźwości. Pracodawca, po otrzymaniu tej informacji nie skierował pracownika na badania mające na celu ustalenie zawartości alkoholu we krwi, uznał natomiast, że zeznania świadka stanowią wystarczający dowód w sprawie. Pracownik nie zostanie pozbawiony świadczeń z ubezpieczenia wypadkowego, gdyż nie przeprowadzono badania na obecność alkoholu we krwi, wobec czego nie zostały spełnione warunki określone w art. 21 ust. 2 i 3 ustawy wypadkowej. Zeznania świadka nie mogą przesądzać w tej sprawie, zachowanie pracownika, który uległ wypadkowi przy pracy, mogło być bowiem mylnie zinterpretowane przez świadka. Poszkodowany mógł np. cierpieć na rozmaite dolegliwości wywołujące podobne skutki jak użycie alkoholu (cukrzyca, choroby układu sercowo-naczyniowego).
Przykład 2
Pracownik uległ wypadkowi przy pracy, po czym zeznał, że przedtem w ciągu kilku godzin spożył 4 piwa. Również świadkowie wypadku potwierdzili, że zachowanie pracownika było nietypowe, nacechowane brawurą i lekceważeniem podstawowych zasad bezpieczeństwa obowiązującego na stanowisku pracy. Pracodawca skierował pracownika do placówki medycznej celem ustalenia zawartości alkoholu we krwi. Poddał się on badaniu, wskutek czego stwierdzono stan nietrzeźwości. Konsekwencją tego jest pozbawienie pracownika świadczeń należnych na podstawie ustawy wypadkowej.
Warto pamiętać, że nie zawsze fakt nadużycia alkoholu w pracy spowoduje pozbawienie pracownika świadczeń należnych na podstawie przepisów ustawy wypadkowej. Sąd Najwyższy uznał, że oceniając winę pracownika jako wyłączną przyczynę wypadku przy pracy, trzeba wziąć pod uwagę nie tylko jego zachowanie, lecz także wszystkie okoliczności wypadku, a zwłaszcza zachowanie się innych uczestników wypadku i zaniedbania organizacyjno-techniczne pracodawcy.
Zwrot kosztów badań niezbędnych do ustalenia zawartości alkoholu w organizmie pracownika
Koszty badań na zawartość alkoholu we krwi pracownika, który uległ wypadkowi przy pracy, podlegają zwrotowi kierującemu na te badania przez ZUS, z tym że w przypadkach, gdy okaże się, że ubezpieczony, będąc w stanie nietrzeźwości, przyczynił się w znacznym stopniu do spowodowania wypadku – koszty badań ponosi ubezpieczony.
